Yeni Dünya’nın idaresi, ekmeğin kontrolüyle sağlanacak

Gıda mı, biyoyakıt mı, tercih zamanı...

Elisabeth Rosenthal

Gıda ile yakıt arasında artık tercihte bulunma vakti geldi. Çin gibi yükselen güçler, sanayilerini ve arabalarını çalıştırmak üzere yeni enerji kaynaklarına gereksinim duyarken dünyada ekinlerin –manyok, mısır, şeker ve hurma yağı- giderek daha büyük bir bölümü araçlar için biyo yakıtlara ayrılıyor. Gelişmiş ülkeler ise, fosil olmayan yakıtların daha fazla kullanımını öngören yasalar çıkarıyor. Manyok, biyo yakıt döngüsüne görece olarak yeni giriş yapan bir madde…

Ancak, son aylarda gıda fiyatlarının hızla artmasıyla birlikte birçok uzman, yeşil yakıtların geliştirilmesi için acele edilmemesi konusunda ülkeleri uyarıyor. İddiaları ise şu şekilde: Bazı temel ürünlerin hasadının vasat düzeyde kaldığı günümüzde, biyoyakıt hedeflerinin yüksek tutulması; fiyat artışına, açlığa ve siyasi istikrarsızlığa yol açabilir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü`nün raporuna bakılırsa, gıda fiyatları endeksi 20 yıllık tarihinin en üst noktasına ulaşmış bulunuyor. Sadece Ekim-Ocak döneminde, fiyatlar yüzde 15 oranında arttı. Dünya Bankası`na göre, bu yüzden, “düşük ve orta gelirli ülkelerde 44 milyon insan daha yoksulluk düzeyine gerilemiş” olabilir.

Son yıllarda, kimi yoksul ülkelerde patlak veren isyan veya siyasi kargaşalıkların ardında yükselen gıda fiyatlarının da payı bulunuyor. Hurma yağının fakir halk için önemli bir besin kaynağı olduğu, aynı zamanda da bir biyoyakıt bileşeni olarak da kullanıldığı Cezayir, Mısır ve Bangladeş bu ülkeler arasında yer alıyor.

2010`un ikinci yarısında mısır fiyatları sert bir yükseliş göstererek, ABD`de yüzde 73 oranında arttı. BM Dünya Gıda Programı`na göre bu artış, kısmen, Amerika`da üretilen mısırın biyo etanol için daha yoğun şekilde kullanılmasından kaynaklanıyor.

Princeton Üniversitesi`nden araştırmacı Timothy D. Searchinger’e göre; “Biyoyakıt olarak Çin`de manyok, Avrupa`da kolza tohumu, başka yerlerde de şeker kamışının kullanılması, talepte kesinlikle bir değişiklik yaratıyor. Biyoyakıtlar, fiyat artışına ve piyasaların daralmasına yol açıyor”.

ABD Kongresi, 2022 yılına kadar biyoyakıt kullanımının 36 milyar galona ulaşması talimatını verdi. Avrupa Birliği de, 2020 yılı itibariyle, ulaşımda kullanılan yakıtın yüzde 10`unun, biyoyakıt veya rüzgar gücü gibi yenilenebilir kaynaklardan gelmesi gerektiğine karar verdi. Çin, Hindistan, Endonezya ve Tayland gibi ülkelerin ise, kendilerine özgü biyoyakıt hedefleri bulunuyor.

Gıda fiyatlarını yükselten sayısız etken bulunuyor ve bunlara mahsulleri kurutan hava şartları ve taşımacılığı maliyetli kılan yüksek petrol fiyatları da dâhil. Örneğin geçtiğimiz sene, beklenmedik hava şartları, Rusya, Avustralya ve Çin’deki buğday mahsullerini yok ederken, Tayland’daki manyok üretiminin azalmasının ardında ise, böcek istilası görülüyor.

Merkezi Roma’da bulunan Gıda ve Tarım Örgütü`nden Biyoenerji uzmanı Olivier Dubois, biyoyakıttan yapılan sapmaların gıda fiyatlarını yükseltmede ne oranda etkili olduğunun ölçülmesinin zor olduğunu söyledi: “Sorun karmaşık. Dolayısıyla, biyo yakıtlar iyi veya kötüdür diye bir genellemede bulunmak zor. Fakat, fiyat artışında bu yakıtların bir rolü olduğu da muhakkak. %20, %30 veya %40 oranında mı olduğu ise, sizin yapacağınız modellemeye bağlı.”

Ülkelerinin biyo yakıttan vazgeçmeleri gerektiğini herhangi bir şekilde savunmayan Dubois ve diğer gıda uzmanları, ülkelerin politikalarını gözden geçirmelerini, böylelikle besin stoklarının azaldığı veya fiyatlar aşırı yükseldiği dönemlerde yakıtlarla ilgili hedeflerin askıya alınabilmesini öneriyor.

Dünya Bankası Kalkınma Beklentileri Grubu Başkanı Hans Timmer, “Politikalarda gıdaya öncelik verilmesi şart” diyor ve ekliyor: “Başka ürünlerin fiyatını hesaba katmaksızın biyoyakıtlara yönelik hedefler belirlerseniz, sorun yaşamanız kaçınılmazdır”.

Timmer’e göre; petrol fiyatlarında yakın dönemde yaşanan artış, biyoyakıt talebini artıracağa benziyor.

Biyoyakıt sektöründen kaynaklanan yeni talebin, gıda tedarikini ve fiyatını nasıl etkileyeceğini öngörmek zorlu olabilir. Bazen, söz konusu olan mısır veya manyok olduğunda, alıcılar arasındaki doğrudan rekabet, biyo yakıt bileşenlerinin fiyatlarını yükseltebilir. Diğer durumlarda ise, kıtlıklar ve fiyat enflasyonunun patlak verme nedeni, daha önceleri tüketim amaçlı ekinler üreten çiftçilerin, yakıt için kullanılabilecek farklı ekinler dikmeleridir.

On yıl kadar önce Çin, mısırdan biyoetanol üretmeye başladığında, gıda fiyatlarında artış ve endişe verici bir kıtlık yaşanmıştı. Hükümet ise, 2007 yılında tahılların biyo yakıt yapımında kullanımını yasaklamıştı.

Çinli bilimadamları ise, daha sonraları, manyoktan yakıt elde etme yöntemlerini mükemmelleştirdiler. Bunun sonucunda da, birkaç yıl önce ilk ticari manyok etanol tesisi açıldı.

New York`taki Commodore Araştırma ve Danışmanlık şirketinden analist Greg Harris, 'Bu yönde son derece saldırganca ilerliyorlar. Manyoka sanki can simidiymişçesine sarılıyorlar' diyor.

Çin, Ülke içinde yaygınlaşan manyok üretimine ek olarak, Kamboçya, Laos ve Tayland’dan manyok satın alıyor.

Afrika`da besin maddesi olarak kullanılan manyokun, Asya mutfağında pek önemli bir yeri yok. Bununla birlikte, Çinliler zamanında manyoka “yeraltı gıda deposu” derlerdi; çünkü vasat geçen hasat dönemlerinde destek bir gıda maddesi olarak manyoktan yararlanmışlardı. Dolayısıyla, Çinlilere göre, manyoktan yakıt yapmak, doğrudan gıda fiyatlarını etkilemeyecek veya gıda kıtlıkları yaratmayacak –en azında ülke içinde… Çin’de etanol üretmek üzere kullanılan manyok oranı, 2008’de %10 iken, geçtiğimiz sene %52’ye yükseldi.

Bununla birlikte, bu durumun daha dolaylı etkilerin yaşanmayacağı anlamına gelmiyor. Manyokun hayvan yemi olarak da kullanılıyor olmasından dolayı, biyoyakıt sektöründeki yeni talep, etin maliyetine ve erişilebilirliğine yansıyabilir. Çin`in manyok satın almak için cömertçe fiyatlar ödediği ülkelerdeki çiftçiler, diğer sebzeler veya pirinç yerine bu ürünü yetiştirmek isteyebilirler.

Ayrıca, uzmanlara göre manyok ihracatı bir iş fırsatı olarak görülebilse dahi, Çin`in kaynak olarak Afrika`ya yönelmesi durumunda, bu kıtanın temel besin maddelerinden biri tehlikeye girebilecek.

Harris, 'Manyok giderek değerlenen bir nakit mahsul halini alıyor. Tarım alanları sınırlı olduğu için bu mahsulün yakıta daha çok tahsis edilmesi, gıdaya daha az tahsis edilmesi anlamına geliyor' diyor.

Çin`in manyok talebi, daha yoksul Asya ülkelerindeki biyo yakıt üretimini de aksatabilir. Keza Filipinler ve Kamboçya`da bitkinin kökü oldukça pahalılaştığı için manyok biyo etanol tesislerinin inşaatı askıya alındı. Tayland’ın kendi kendine geliştirdiği biyo yakıt endüstrisi, ihtiyaç duyduğu ülke-içinde yetiştirilen manyoğu elde etmede sorun yaşayabilir; çünkü Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre, bu manyokların fiyatı, Çinli alıcıların önerdiği fiyatlara denk gelmeyebilir.

Zengin ülkelerdeki biyoyakıt üretiminin de bazı ekinlerin yetiştirilmesi ve fiyatları üzerinde güçlü etkileri oldu. Ulusal biyoyakıt sübvansiyonlarının da teşvikiyle, ABD`de yetişen mısırın yaklaşık yüzde 40`ı yakıta ayrılıyor. Chicago Ticaret Borsası`nda mısırın fiyatı 2010 yılında Haziran’dan Aralık`a kadar yüzde 73 oranında arttı.

Gıda güvenliği uzmanlarına göre; bu tür fiyat artışlarının dalga dalga yayılan etkileri olabiliyor. Uluslararası kalkınma grubu ActionAid`de üst düzey politika analisti olan Marie Brill, “Şikago’daki mısır fiyatı, Ruanda’daki mısır fiyatını ne kadar etkiler? Aralarında bir bağlantı olduğu ortaya çıkıyor” diyor. Geçtiğimiz sene Ruanda`da mısır fiyatları yüzde 19 oranında artış gösterdi. Marie Brill’e göre; 'Amerikalılar için bu, bir kutu tahıla birkaç kuruş fazla para vermek anlamına gelse dahi, yoksul insanlar bundan dolayı mısırdan yoksun kalabilir'.

Yükselen fiyatlar, Dünya Gıda Programı gibi kuruluşların, açların karnını doyurmak için daha az besin satın alabilmesine neden oluyor.

Avrupalı biyoyakıt üreticileri, Afrika`da 'marjinal arazi' diye isimlendirdikleri büyük topraklar satın alıyorlar. Amaçları ise, “jatropha” olarak bilinen odunsu çalı bata olmak üzere biyoyakıt ekinler yetiştirmek.

Bu yöntemi savunanlar, biyoyakıt için jatropha yetiştirmenin besin arzına önemli bir etkisi olmadığını belirtiyorlar. Bununla birlikte, söz konusu toprakların bir bölümü, geçim amaçlı olarak veya yabani yemişler gibi gıdaların toplanması için kullanılıyor.

Gıda ve Tarım Örgütü`nden Dubois, 'Enerji amaçlı yapılan ekinlerin gıdalarla çatışmadığını düşünmekten vazgeçmeliyiz. Çünkü ister istemez çatışıyorlar' diyor. (The New York Times)

Kaynak: http://www.nytimes.com/2011/04/07/science/earth/07cassava.html